Ontzanding helpt archeologie
In 2010 laat archeoloog Nils Kerkhoven uit Dreumel zijn hond uit bij de recentelijk begonnen zandwinning in Over de Maas bij Dreumel. Hij ziet meteen dat hier bijzondere zaken in de grond zitten. Overleg met ontzandingscombinatie Nederzand leidt tot een overeenkomst: Kerkhoven mag, met een groep vrijwilligers, de ontzanding archeologisch begeleiden. De ontzanding begint in de Maasuiterwaarden bij Dreumel. Daar stuiten de zandzuigers al meteen op de randen van Fort Voorne, ook wel Fort Nassau genoemd, uit de Tachtigjarige Oorlog. Kogels in alle formaten en wapentuig komen aan de oppervlakte. Naarmate de zandwinning zich oostwaarts uitbreidt vinden de mensen van Expeditie over de Maas steeds meer en ook steeds andere dingen.
Grote verscheidenheid aan vondsten
De vrijwilligers vinden botten van mammoeten en andere ijstijddieren, vuistbijlen uit de Steentijd, Romeinse en middeleeuwse voorwerpen, menselijk botmateriaal, gereedschap gebruikt bij het kanaliseren van de Maas in de jaren 1930. Opmerkelijk is dat de archeologen veel bekapte tufstenen bouwblokken uit de Romeinse tijd vinden. Daartussen ook driehoekig gevormde stenen die door de Romeinen toegepast zijn bij het bouwen van bruggen. Het zijn aanwijzingen voor een flinke Romeinse nederzetting met een brug over de Maas.
Scheepskerkhof
De meest opzienbarende vondsten zijn de vele schepen uit de Romeinse tijd en de middeleeuwen. Minimaal 16 schepen komen grotendeels intact uit de voormalige rivierbodem. Daarnaast vinden de vrijwilligers een duizelingwekkende hoeveelheid scheepshout en andere attributen zoals netverzwaringen. Een aantal van de schepen is lokaal gebouwd en lange tijd gebruikt. Dat is te zien aan het vele herstelwerk. De plaatselijke bevolking gebruikt de kleinere punters. De grotere platbodems en andere grotere rivierschepen gebruiken de schippers voor de handel op de Maas die in de middeleeuwen floreert. Daarin speelt de nabije hanzestad Maasbommel een rol.
Sterke stromingen
Veel schepen, die eeuwen later bijna intact uit het zand opduiken, gaan kopje onder in de woelige rivier. Eeuwenlang - tot 1904 - staat de Maas bij Heerewaarden in open verbinding met de Waal. Dat leidt tot gevaarlijke stromingen. Het krachtige Waalwater stroomt regelmatig met geweld de Maas in, waardoor deze rivier zelfs ‘terugstroomt’. Schippers doen een schietgebedje als ze langs Alphen komen. Het is dus niet toevallig dat hier een scheepskerkhof is ontstaan.
Een kano uit de Romeinse Tijd
Een paar honderd jaar na Christus roeien mannen uit de omgeving in een kano die ze uit een boomstam hebben gekapt voorbij de Romeinse nederzetting. Ze vergapen zich aan de stenen gebouwen die in niets lijken op hun eigen huizen van hout en leem. Hun kano is het oudste schip dat in Over de Maas is gevonden. De groep amateurarcheologen die Kerkhoven om zich heen verzamelt, haalt deze in 2018 uit de grond. Het tien meter lange gevaarte is ingepakt in zand en klei. Honderd vrijwilligers prepareren het schip in een paar maanden.
ArcheoHotspot
Ontzander Nederzand betaalt de berging van de schepen en de conservering van het scheepshout. In de schuur van Vermue aan de rand van de zandwinningsplas krijgt Expeditie Over de Maas, zoals het archeologieproject is gedoopt, onderdak. De schuur wordt een ArcheoHotspot: Iedereen kan er meehelpen, bijvoorbeeld met het schoonmaken van vondsten.
Dit verhaal is onderdeel van het Verhaal tussen Maas en Waal. Het volgende venster is hier te vinden.
Bronnen en verder lezen:
- Struingids, 'Romeinse kano'.
- Folia, 'Scheepswrakken'.
- H. Berendsen, Landschap in Delen – Overzicht van de geofactoren (Assen 2005).
- P. Deurloo, Grote Werken – Hoe Maas en Waal welvarend werd (Nijmegen 2017).
- P. van der Heijden, Onderzoek naar de lokatie van de zuidelijke route op de tabula peutingeriana (Nijmegen 1997).
schrijf zelf mee 
contact opnemen 
