Deze wilg bij de Bol, de Waalpleisterplaats in de uiterwaarden bij Varik, is een van de ‘bomen van betekenis’. © Robert Ceelen

Deze tekst maakt onderdeel uit van de special Verbeelding van de Waal, De Waal als toekomstopgave, thema Werken aan een nieuw Waallandschap

Oude cultuurlandschappen kunnen, naast cultuurhistorisch, ook ecologisch interessant zijn. In de Ooijpolder is begin 21e eeuw samen met boeren hard gewerkt aan landschapsherstel en de aanleg van wandelpaden. Staatsbosbeheer – de grootste terreinbeheerder van de uiterwaarden – heeft in 2013 met Rijkswaterstaat afspraken gemaakt over het behoud en herstel van heggen.

Weurtsch Straatje

Een van de bijzondere, historische landschapselementen in het rivierengebied is het Weurtsch Straatje, in de Beuningse Uiterwaarden. Van oorsprong is het een dijkje uit de elfde eeuw, dat later door teruglegging van de winterdijk overbodig werd. Het dijkje werd een middeleeuwse veedrift. In het rivierengebied werden die vaak aangeduid als ‘straten’. De beplanting bestaat uit een dubbelen rij struiken met in het midden een doorgang. Op het dijkje zijn oude autochtone bomen en struiken gevonden – zoals Spaanse Aken of veldesdoorns - die karakteristiek zijn voor de oorspronkelijke ooibossen in de uiterwaarden, maar die nu bijna overal verdwenen zijn. Zij kunnen dienen als zaadbron voor de ontwikkeling van ooibossen in de uiterwaarden. Ook zijn er twee karakteristieke grensbomen, die oude kavelgrenzen markeerden. De provincie Gelderland heeft in samenwerking met Gemeente Beuningen het Straatje hersteld en toegankelijk gemaakt voor publiek.

Baken- en grensbomen

In de uiterwaarden waren op verschillende plekken markante bomen te vinden, die vroeger dienst deden als ‘bakenboom’ voor de schippers. Bij slecht zicht of hoog water dienden die bomen als oriëntatie- of markeringspunt, net als bijvoorbeeld een kerktoren. Langs de Maas genieten de bakenbomen inmiddels (grote) bekendheid. Ze zijn in de jaren ’30 van de twintigste eeuw bij de kanalisatie van de Maas om de honderd meter aangeplant. Met de introductie van moderne navigatietechnieken verdween het nut van de bakenbomen. Aanvankelijk wilde Rijkswaterstaat de bomen verwijderen, maar na protesten is besloten om ze als historisch-landschappelijke elementen te bewaren.

In de uiterwaarden van de Waal heeft voor zover bekend geen systematische en regelmatige aanplant van bakenbomen plaatsgevonden. Wel zijn op verschillende plekken historische bakenbomen bewaard gebleven. Ook zijn er in de uiterwaarden op verschillende plekken markante grensbomen aanwezig, die vroeger een kavelgrens markeerden. Ook vanuit ecologisch oogpunt (onder meer als streekeigen zaadbron) zijn deze bomen waardevol. In het project ‘bomen van betekenis’ van Stichting Onze Waal worden dergelijke bomen geïnventariseerd, inclusief de bijbehorende verhalen.

Bronnen:

• Staatsbosbeheer en Rijkswaterstaat. 2013.
• Heggen langs de grote rivieren Aanpak bestaande heggen in het programma inhaalslag Stroomlijn van Rijkswaterstaat. Tijs Kurstjes en Willem Overmars en Alphons van Winden. 2008.
• Robert Ceelen. 2015. Quick scan cultuurhistorische Landschapselementen Beuningse uiterwaarden – inventarisatie en advies. Provincie Gelderland.
• www.onzewaal.nl