Uitsnede uit prent met Sint-Andries in 1654, tussen de Wael (links) en de Maes (rechts) met op de voorgrond een uitbreiding met een extra schans, en op de achtergrond Fort Voorne. © Gaspar Bouttats, naar Jan Peeters, Rijksmuseum PD

Deze tekst maakt onderdeel uit van de special Verbeelding van de Waal, de Waal als barrière, thema Strijd aan de Waal

Strategisch

De strategische betekenis van het kleine strookje land tussen de druk bevaren rivieren Maas en Waal leidde al in de Romeinse tijd tot de bouw van een castellum, dat iets ten oosten van Rossum moet hebben gelegen. In de Tachtigjarige Oorlog bleek opnieuw de betekenis van deze strategische plek. Ditmaal voor de Spanjaarden.

Grootste Spaanse bolwerk

In 1598 startten zij een groot offensief in de Lage Landen. Een van de eerste doelen was een belegering van de grensstad Zaltbommel. Met moeite wisten de Staatse (Nederlandse) legers van Maurits van Nassau de stad te verdedigen. Om de aanval te ondersteunen, bouwden de Spanjaarden het Fort Sint-Andries. Het fort beheerste Waal en Maas. De noordelijke wallen lagen aan het water van de Waal, de zuidelijke rezen op uit het Maaswater. Het werd het grootste militaire bolwerk van de Spanjaarden in ons land. De kerk van Rossum werd hiervoor afgebroken.

Sleutel tot Holland

Deze Spaanse controle over Maas en Waal was niet te tolereren voor de Republiek (de Staatse partij), die Sint-Andries als de ‘Sleutel tot Holland’ beschouwde. Al tijdens de bouw werden de Spanjaarden voortdurend aangevallen door Maurits van Oranje, die daartoe een vestingwerk bij Heerewaarden aanlegde: Fort De Voorne. De bezetting van Fort Sint Andries, zo’n 2000 man sterk, bestond voor een groot deel uit huurlingen in dienst van de Spanjaarden. Gelukkig voor de Nederlanders sloeg een deel van die huurlingen aan het muiten, omdat hun soldij niet werd betaald. Toen ze in maart 1600 door Maurits werden belegerd sloeg ook nog de honger toe. Onder de dreiging van een aanval werd onderhandeld. Maurits bood 125.000 gulden en de Duitse en Waalse huurlingen liepen over naar het Staatse kamp. Zo kwam het fort op 8 mei 1600 in Nederlandse handen.

Nieuw Fort Sint Andries

Na de Tachtigjarige Oorlog raakte het fort langzaam in onbruik. Bij hoogwater stond het geregeld blank. In 1794 staken de Fransen het in brand. Toen in 1815 werd begonnen met de aanleg van de Nieuwe Hollandse Waterlinie werd dicht bij Nieuw Fort Sint Andries gebouwd.

Bronnen

• Spannende Geschiedenis, Heerewaarden Fort Sint Andries
• Adriaan Haartsen & André Viersen, 2011. Cultuurhistorische inventarisatie en waardestelling van Nieuw Fort Sint Andries bij Heerewaarden. Lantschapsstudies 121.

Vervolg: Tachtigjarige Oorlog: Slot Loevestein